starość nie radość ?

Hipcia

Upadki osób starszych to wieloprzyczynowy problem zdrowotny zaliczany do tzw. wielkich zespołów geriatrycznych. Należą do nich poza upadkami: upośledzenie lokomocji, nietrzymanie moczu i/lub stolca, otępienie, depresja, majaczenie, upośledzenie wzroku i słuchu.

Niestety, często te problemy pozostawiane są bez diagnostyki i leczenia, jako cecha „złej starości”. Należy podkreślić, że samo starzenie nie jest przyczyną zespołów geriatrycznych, lecz wynikiem nakładania chorób przewlekłych na narządowe zmiany starcze.

Właściwa prewencja zdrowotna, leczenie, rehabilitacja i zaopatrzenie ortopedyczne prowadzi do zmniejszenia liczby wielkich zespołów geriatrycznych, a w przypadku ich pojawienia się - do skutecznej poprawy sprawności fizycznej, psychicznej i niezależności osób starszych.

Natomiast ich lekceważenie, zaniechanie diagnostyki i leczenia, prowadzi do postępującego uzależnienia chorych seniorów od opiekunów lub wzrastającego obciążenia rodziny bądź systemu opiekuńczego. Jest to istotny element niewydolności organizacyjnej i ekonomicznej opieki zdrowotnej w Polsce, poza tym przyczynia się do utrwalania negatywnego wizerunku starości

Hipcia

Badania prowadzone u osób starszych wskazują, że ponad 30% osób powyżej 65. roku życia mieszkających samodzielnie upada co najmniej raz w roku. Częstość upadków zwiększa się wraz z wiekiem i występuje u połowy osób w starości późnej (2,3,4). Jeszcze częściej stwierdza się upadki u pensjonariuszy placówek opiekuńczych (50-67%) powyżej 65. roku życia (5,6). Należy pamiętać, że aż w 40% skutki upadku są przyczyną umieszczenia osób w placówce opiekuńczej (1). Z kolei lżejsze upadki, bez groźnych następstw, u osób starszych przebywających w swoich domach, nie podlegają rejestracji i dlatego ich rzeczywista liczba nie jest znana. Poza tym rzadko rutynowy wywiad lekarski uwzględnia pytanie o upadki (7).

Upadki przyczyniają się do ograniczenia samodzielności, obniżenia jakości życia osób starszych i pogłębienia zależności od opiekunów w codziennym funkcjonowaniu. Upadki u osób starszych niezależnie od przyczyny niosą za sobą następstwa nie tylko fizyczne, ale i psychiczne oraz społeczno-ekonomiczne. Najczęstszymi powikłaniami upadku są złamania kości ramiennej, dalszego odcinka przedramienia, kręgów, miednicy, bliższego odcinka kości udowej. Najpoważniejsze jest złamanie bliższego końca kości udowej (90% złamań w tej lokalizacji wynika z upadku), w połowie przypadków prowadzi do utraty samodzielnego poruszania się i zwiększa śmiertelność roczną o 20% (8,9). Powikłaniem upadku mogą być też krwiaki śródczaszkowe, uszkodzenia tkanek miękkich, oparzenia.

Następstwem wszystkich powyższych może być wtórne unieruchomienie, co prowadzi do zapaleń płuc i dróg moczowych, zakrzepicy żył głębokich, odleżyn, hipotermii, odwodnienia i przykurczu w stawach. Obliczono, że pozostawanie osoby starszej na podłodze dłużej niż godzinę po upadku skutkuje nieodwracalnym pogorszeniem sprawności ruchowej i wyższą śmiertelnością z powodu powikłań (1). Poza tym upadek nawet bez poważnych powikłań fizycznych może być przyczyną tzw. zespołu poupadkowego. Jest to uraz psychiczny objawiający się lękiem przed kolejnym upadkiem i powodujący ograniczanie aktywności fizycznej.

W efekcie wtórnie pogarsza się sprawność ruchowa osoby po upadku i zwiększa się ryzyko kolejnych upadków oraz uzależnienie w codziennym funkcjonowaniu od opiekunów (10). Ponadto w wyniku upadków zwiększa się częstość i czas hospitalizacji oraz chorobowość z powodu innych schorzeń przewlekłych.

Hipcia

Przyczyny upadków

Przyczyny upadków można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Przyczyny wewnętrzne wynikają ze stanu zdrowia osoby starszej: nakładających się wielu schorzeń przewlekłych na proces starzenia się organizmu. Przyczyny zewnętrze to brak dopasowania warunków środowiskowych do potrzeb osób starszych.

Do przyczyn wewnętrznych zaliczamy: pogorszenie sprawności układu nerwowego, mięśniowego oraz narządów zmysłów, choroby przewlekłe i szkody polekowe.

Układ nerwowy

Inwolucyjne zmiany w układzie nerwowym powodują wydłużenie czasu reakcji, upośledzenie koordynacji ruchowej, osłabienie czucia powierzchownego i głębokiego (np. utrudniające rozpoznawanie przeszkody), pogorszenie odruchu postawy i ułożenia, nasilenie kołysania ciałem, upośledzenie kontroli ruchu na poziomie odruchu rdzeniowego. Schorzenia układu nerwowego, które predysponują do upadków, to: stany po udarze mózgu, przejściowe niedokrwienie mózgu (TIA), niewydolność podstawno-kręgowa, choroba Parkinsona, padaczka, choroby móżdżku, choroby nerwów obwodowych, mielopatie, napady atoniczne. Upadkom również sprzyjają zaburzenia psychiczne, takie jak: depresja, majaczenie, demencja i stany lękowe (1,7).

Hipcia

Układ mięśniowy

Pogorszenie sprawności układu mięśniowego wynika z zaników mięśni, zmniejszenia siły i napięcia mięśni, zmian zwyrodnieniowych ścięgien i więzadeł. W procesie starzenia zmienia się też wzorzec chodu (głównie wskutek zmian inwolucyjnych w układzie nerwowym i kostno-stawowym). Chód staje się wolniejszy, niepewny, skraca się długość kroku, często osoba starsza nie odrywa stóp od podłoża, zmniejszają się też współruchy kończyn górnych i ograniczona jest rotacja w stawach biodrowych i kolanowych. W efekcie pojawiają się problemy z pokonywaniem przeszkód, zmianami pozycji ciała i obrotami (11,12). Wykazano, że największa liczba upadków osób starszych zdarza się podczas chodzenia i wstawania z pozycji siedzącej (13,14). Do upadków doprowadzają również schorzenia układu ruchu: choroba zwyrodnieniowa stawów, zapalenia mięśni i stawów, deformacje kręgosłupa, zniekształcenia stóp i osteoporoza.

Układ zmysłów

Wraz ze starzeniem dochodzi do osłabienia wzrokowej i słuchowej kontroli chodu. Pogarsza się ostrość wzroku, akomodacja, adaptacja do ciemności i silnego światła, zdolność rozróżniania kontrastu oraz widzenie obwodowe, występują „starcze” choroby oczu: zaćma, jaskra, zwyrodnienie plamki. Postępuje upośledzenie rozróżniania mowy, podwyższenie progu słyszenia czystych tonów, nadmierne gromadzenie woskowiny, zmniejszenie pobudliwości obwodowej części narządu przedsionkowego. Poza tym przyczyna może tkwić w niewłaściwym doborze lub braku okularów i aparatów słuchowych. W konsekwencji tych zmian osoba starsza ma gorszą orientację przestrzenną i słabiej odbiera ostrzegawcze bodźce słuchowe i wzrokowe (1,15).

Hipcia

Choroby przewlekłe

Głównymi chorobami przewlekłymi w starości są zaburzenia sercowo-naczyniowe. Zwiększone ryzyko upadków jest związane z ortostatycznymi i poposiłkowymi spadkami ciśnienia tętniczego, zaburzeniami rytmu serca, zawałem mięśnia sercowego i omdleniami. Ponadto upadki często towarzyszą: hipoglikemii, hipokaliemii, hiponatremii, odwodnieniu, niedożywieniu, niedoczynności tarczycy i niedokrwistości. Upadkom sprzyjają też choroby układu moczowego (nietrzymanie moczu, nokturia), omdlenia pomikcyjne i podefekacyjne. W każdym wieku upadki wywołuje choroba Méniere’a i zapalenie błędnika (11).

Upadki jatrogenne

Upadki jatrogenne wynikają z polipragmazji i nieuwzględnienia odmienności farmakokinetyki i farmakodynamiki leków w starzejącym się organizmie. Należy pamiętać, że zastosowanie więcej niż czterech leków znacznie zwiększa ryzyko upadku u osób starszych (6). W starzejącym się organizmie następują zmiany we wchłanianiu, dystrybucji, metabolizmie i eliminacji wielu leków (zmniejszona powierzchnia absorpcji leków, zmniejszona objętość dystrybucji dla leków rozpuszczalnych w wodzie, a zwiększona dla leków rozpuszczalnych w tłuszczach, wolniejszy metabolizm i ograniczona eliminacja nerkowa) (1). Dlatego dawkowanie leków u osób starszych powinno być odpowiednio modyfikowane, żeby nie dopuścić do działania toksycznego. Zawsze należy pamiętać o ryzyku upadków przy zalecaniu benzodiazepin, leków przeciwdepresyjnych, neuroleptyków, diuretyków, leków hipotensyjnych, przeciwarytmicznych, opioidowych leków przeciwbólowych (16,17,1 Cool

. Stosowanie benzodiazepin w zalecanych ogólnie dawkach terapeutycznych stwarza u osób starszych większe zagrożenie upośledzenia funkcji poznawczych, zmian nastroju, zaburzeń koordynacji ruchowej, przedłużenia czasu reakcji na bodźce zewnętrzne, osłabienia siły i napięcia mięśni, co prowadzi do upadków. Furosemid (szczególnie w stanach odwodnienia) przyczynia się do upośledzenia perfuzji mózgowej, zaburza funkcje układu przedsionkowego, a poza tym zwiększając parcie na mocz, zmusza pacjenta do częstego i pośpiesznego udania się do toalety, co może u osób w podeszłym wieku skutkować upadkiem. Również leki hipotensyjne mogą być przyczyną upośledzonej perfuzji mózgowej, zaburzeń świadomości i hipotonii ortostatycznej (4). To tylko niektóre przykłady przewlekłego zażywania leków, które mogą doprowadzić do upadków.

Hipcia

Przyczyny zewnętrzne upadków

Wyposażenie pomieszczeń mieszkalnych jest często przyczyną upadków seniora. Są to: niedostateczne lub nadmiernie oślepiające oświetlenie, przeszkody związane z podłożem (śliskie posadzki, progi, nierówności terenu, podarte lub nieumocowane chodniki i dywany), bałagan w mieszkaniu, brak uchwytów w łazience, nisko zamontowana muszla, śliska wanna, niskie krzesła i miękkie, zapadające się fotele bez oparć dla rąk, nieodpowiednie obuwie, wysoko umiejscowione szafki i półki, brak poręczy przy schodach, wysokie stopnie (1,11).

Ocena ryzyka upadków u osób starszych

Ocena ryzyka upadku osoby starszej wymaga kompleksowej oceny geriatrycznej, a w wywiadzie powinny się pojawić pytania o upadki w ciągu ostatniego roku. Im więcej czynników ryzyka występuje u danej osoby, tym ryzyko upadku jest większe (27% u osób z jednym czynnikiem ryzyka, aż 78% u osób, u których występują cztery czynniki i więcej) (19,20).

Hipcia

Zapobieganie upadkom

Zapobieganie upadkom polega na modyfikacji czynników wewnętrznych i/lub zewnętrznych przebytych upadków. Ważna jest więc korekta stosowanego leczenia (zmniejszenie liczby leków i niekiedy dawek, eliminacja leków nasennych i uspokajających) (25), leczenie ostrych i przewlekłych chorób, które są przyczyną upadków, korekta wad wzroku (21). W przypadku hipotonii polekowej należy zalecić leki o długim czasie półtrwania, w mniejszych dawkach. Starsza osoba powinna być przeszkolona, aby wolno zmieniała pozycję z leżącej na siedzącą, zaleca się również wykonywanie ruchów zginania i prostowania stóp przed wstaniem, pomocne mogą być elastyczne pończochy i opaski uciskowe. W niewydolności podstawno-kręgowej należy unikać gwałtownych skrętów głową i schylania. Istotne jest zminimalizowanie ryzyka upadku w mieszkaniu seniora przez zastosowanie mat antypoślizgowych i uchwytów w łazience, nakładek podwyższających na deskę sedesową, wyrzucenie podartych dywanów i chodników, korekcję oświetlenia, dostosowanie wysokości półek, foteli i krzeseł (które powinny być wyposażone w poręcze) itp. Niezmiernie ważne jest zaopatrzenie osoby starszej w odpowiednie obuwie tzn. łatwe do założenia, ściągnięcia, stabilizujące staw skokowy, dopasowujące się do zniekształceń stopy, lekkie, ciepłe, z podeszwą antypoślizgową. Ponadto obuwie zakrywające pięty zmniejsza ryzyko przydepnięcia.

Kolejnym elementem w zapobieganiu upadkom jest zastosowanie pomocy technicznych: laski, trójnogi, balkoniki. Sprzęt ten musi być indywidualnie dobrany do potrzeb danej osoby, a pacjent przeszkolony w ich stosowaniu pod nadzorem fizjoterapeuty.

Zmniejszenie liczby upadków i ich następstw można uzyskać również dzięki zastosowaniu odpowiednich programów rehabilitacyjnych (26). Skuteczne programy rehabilitacyjne, dla osób zagrożonych upadkiem, powinny zawierać ćwiczenia równowagi, ćwiczenia czynne z oporem zwiększające siłę i masę mięśniową, poprawiające zakres ruchu w stawach, koordynacji i czasu reakcji, reedukację chodu (27,28,29). Stałym elementem programów rehabilitacyjnych powinno być przygotowanie osób starszych do radzenia sobie po upadku (30).
W wyniku takiego postępowania starsze osoby w mniejszym stopniu obawiają się upadku i chętniej podejmują się wykonywania czynności życia codziennego, stają się mniej zależne od udziału opiekunów w ich codziennym funkcjonowaniu, zmniejsza się konieczność objęcia ich opieką instytucjonalną oraz odsuwa się groźbę inwalidztwa.

Adres do korespondencji:
dr Wioletta Szczepaniak
Klinika Chorób Wewnętrznych, Geriatrii i Alergologii AM
we Wrocławiu
ul. Traugutta 57/59, 50-417 Wrocław
tel. 71 733 24 00
e-mail: [link widoczny dla zalogowanych]

wwrr · Gość

wer: jakos nie ich nie zal.............

osobiscie nie mam nic wsplnego ze swoim ojcem ,zawsze dbal tylko o wlasny tylek a teraz gdy sie usamodzielnilem mam gdzies co z nim bedzie!

Z drugiej strony rodzice zony ... ona oddala by za nich zycie a ja widzac co robia dla dzieci (pomimo ograniczonych mozliwosci) zrobilbym to samo!

reasumujac wina "niewdziecznego dziecka" ponosi rodzic!
nie ma mozliwosci zeby dzieciak wychowany w milosci podniusl reke na rodzica!!!

nie zal tych podstazrzalych tyranow!!